Begrijp de 3 dimensies van nuchterheid, dit sleutelbegrip van onze tijd

Nuchterheid, ik schrijf je naam! Dit zou de slogan kunnen zijn voor onze tijd die zich bezighoudt met het bevrijden van verspilling en overconsumptie. Maar welke realiteit dekt dit idee dat onvermijdelijk is geworden? In deze tekst een licht aangepast fragment uit zijn recente boek “Bifurcaties: de industriële samenleving opnieuw uitvinden door middel van ecologie? », (Editions de l'aube, oktober 2022), de econoom en socioloog Pierre Veltz, probeert een weg vrij te maken om ons te verlichten.

Het begrip nuchterheid lijdt aan een enorme handicap in vergelijking met dat van efficiëntie. Dit laatste kan worden geobjectiveerd, gemeten, terwijl nuchterheid fundamenteel afhangt van de keuzes en waarden die we besluiten te aanvaarden.

Het woord verwijst naar een vorm van deugd – ook al ontdoen we die van zijn puriteinse connotaties – meer dan naar precieze verplichtingen. […]

Mijn mening is dat het beter is om soberheid niet te beperken tot een precieze of gereguleerde definitie, maar om het open te laten voor de betekenis van een heruitvinding van onze manieren van leven, individueel en collectief, gebaseerd op nieuwe hiërarchieën in onze waarden. vestiging van nieuwe vrijheden evenzeer en meer dan nieuwe beperkingen.

Het is vooral nodig om te begrijpen dat soberheid niet in de eerste plaats een kwestie is van gedrag, maar van de collectieve organisatie van onze samenlevingen.

"Goede gebaren", of een kwart van de weg

Het eerste niveau van nuchterheid is dat van onze individuele keuzes. Iedereen kent inmiddels min of meer de bekende eco-verantwoorde “goede gebaren”: minder dierlijke eiwitten eten, alleen vliegen als het echt nodig is, minder kleding kopen en meer dragen of aan anderen aanbieden, enz. Er zit vaak een moraliserende kant in deze brevieren van ecologische deugd, die door sommigen wordt afgewezen; en we mogen niet vergeten dat dit gedrag voor anderen eenvoudigweg wordt beperkt door magere inkomens.

Consumptiegedrag doet er ongetwijfeld toe. Wat is hun impact? De meest gedetailleerde studie die ik vond, gecoördineerd door de Universiteit van Trondheim, in Noorwegen, schatte het effect van 91 (!) van deze goede gebaren op onze ecologische voetafdruk, door terug te gaan naar de overeenkomstige waardeketens. Het resultaat geeft een orde van grootte: als iedereen volmaakt deugdzaam is, zijn wij dat ook ongeveer een kwart van de benodigde hoeveelheid.

Anders winkelen vermindert de hoeveelheid afval die naar de stortplaats wordt gestuurd.
Shutterstock

Zoals verwacht zijn de domeinen mobiliteit, huisvesting en voeding de domeinen waar de meeste winst te behalen valt. Een kwartje is veel. Maar het is verre van genoeg.

Wat is de kans op een voldoende brede acceptatie, en vooral snel genoeg, van dit nieuwe nuchtere gedrag? Verschillende onderzoeken hebben gewezen op de tegenstrijdigheden en inconsistenties van onze keuzes, ook in kringen die worden gekwalificeerd als "bobo's", de meest productieve in vurige toespraken over dit onderwerp.

Uit enquêtes blijkt ook dat mensen niet duidelijk prioriteit geven aan 'goede gebaren'. Sommigen stellen de vervanging van oude gloeilampen door LED's boven matiging in het vleesdieet, terwijl de werkelijke effecten heel anders zijn. We mogen hopen dat zich geleidelijk een nieuwe esthetiek van het leven zal opdringen, vooral onder de rijksten, verantwoordelijk voor een groot deel van de uitstoot.

Het is niet onmogelijk. Laten we eens kijken hoe onze meubels zijn geëvolueerd: ze zijn lichter, discreter en ook minder duurzaam geworden. Onze auto's, in de tegenovergestelde richting, zijn baroker geworden, zwaarder.

Failovers kunnen optreden. Kortom, we wachten op een revolutie in less is more, volgens de formule die Ludwig Mies Van der Rohe gebruikte toen de architectuur lang geleden de barokke of neoklassieke deklaag losliet.

Een kwestie van collectieve keuzes

Het tweede niveau is dat van systemische nuchterheid. Het is het belangrijkste. Het is moeilijk om individuele nuchterheid te vragen in een samenleving die georganiseerd is rond overvloed en verspilling. Het is niet alleen een kwestie van dissonantie van waarden. De fundamentele observatie is dat ons gedrag wordt gevormd door de fysieke, organisatorische en regelgevende kaders die de maatschappij ons oplegt.

Veel impliciete of gesedimenteerde maatschappelijke keuzes dringen zich op aan onze eigen keuzes. Om te fietsen heb je fietspaden nodig, en om de fiets een belangrijk vervoermiddel te laten worden, mag de ruimtelijke spreiding van werkgelegenheid, wonen en diensten niet te versnipperd zijn.

Om de milieukwesties zo goed mogelijk te volgen, vindt u elke donderdag onze thematische nieuwsbrief "Ici la Terre". Op het programma een minidossier, een selectie van onze meest recente artikelen, fragmenten uit boeken en content uit ons internationale netwerk. Abonneer u vandaag nog.

Om te telewerken verdient het de voorkeur om een ​​geschikt pand te hebben. De ontwikkeling van onze territoria, onze steden, onze mobiliteit, de organisatie van de tijd, in bedrijven, scholen, winkels, hebben een diepgaande invloed op onze consumptie. Ze dwingen ons tegen onze wil naar enorme woestenijen. En ze zijn een potentiële bron van grotendeels onontdekte besparingen op hulpbronnen.

De pandemie heeft het belang van deze beperkingen duidelijk gemaakt en tegelijkertijd de verbazingwekkende flexibiliteit van onze samenlevingen blootgelegd met betrekking tot normen waarvan men dacht dat ze veel rigider waren. Het is daarom het juiste moment om deze normen te heroverwegen, vanuit het oogpunt van ieders comfort, maar ook vanuit het oogpunt van collectieve effecten.

Systemische nuchterheid vraagt ​​om investeringen, en zelfs aanzienlijke investeringen. Het vraagt ​​ook om het redeneren in silo's, sector voor sector, te laten. Het verdient zijn naam omdat het niet tevreden kan zijn met de gebruikelijke indelingen: huisvesting, commerciële stedenbouw, mobiliteit, werkgelegenheid, enz. Het betrekt al onze sociale, tijdelijke en ruimtelijke organisaties. Het heeft geen zin om het achterwege laten van de auto te prediken aan het huishouden dat (uit vrije keuze of uit noodzaak, het maakt niet uit) in een huis woont ver van openbaar vervoer.

In dit geval is niet-nuchterheid het resultaat van decennia van politiek (of beter gezegd niet-politiek) die hebben geleid tot de stadsuitbreiding die we kennen.

Ga weg van schuldpraat

Laten we een ander voorbeeld nemen. Moeten we op het gebied van huisvesting de beschikbare oppervlakten echt verkleinen, mensen blijven verdringen in tiny houses, minder materialen gebruiken, verwarming?

Dit is het weinig opwindende antwoord van degenen die hun blik alleen tot dit gebied beperken. Zou het uiteindelijk niet soberder zijn om ruimere accommodatie aan te bieden (in navolging van de algemene vraag die uit werkelijk alle enquêtes naar voren komt), waardoor echt comfortabel en stimulerend telewerken mogelijk wordt en ook verschillende pooling van activiteiten in de gebouwen of buurten mogelijk wordt gemaakt?

Dit zijn praktische, concrete vragen, die de grote schuldopwekkende toespraken (haro over individuele huizen, over perifere woonwijken) of mechanistische (verkleining van woningen om minder cement te gebruiken) ons beletten om intelligent te benaderen.

Systemische nuchterheid opent dus een zeer breed veld van reflectie en actie, dat vaak overlapt met die van efficiëntie, behalve dat winst in systemische nuchterheid, bijvoorbeeld een betere ruimtelijke ordening, niet leidt tot een rebound-effect!

Ik zou hieraan willen toevoegen dat we dit concept ook zouden kunnen uitbreiden naar 'immateriële' vormen zoals regelgeving en vormen van boekhouding, publieke en private, onzichtbare technologieën die een aanzienlijke impact hebben op onze organisaties. Er wordt veel nagedacht over de “ecologische boekhouding”, vooral op lokaal niveau. Ze verdienen het om beter gedeeld en opgenomen te worden in de nationale agenda's.

Er blijft een derde niveau van nuchterheid over, dat van nuchterheid dat ik 'structureel' noem.

Het verschil met systemische nuchterheid is dat de laatste uitgaat van de samenstelling van de economie, haar sectorale prioriteiten, de lijst van goederen en diensten die de productie, consumptie en overheidsbegrotingen domineren.

Structurele nuchterheid is in mijn definitie datgene wat integendeel het gevolg is van deze samenstelling van de economie en de aard van de activiteiten die zij begunstigt (welke plaats wordt gegeven aan industrieën die zeer energie- en materiaalintensief zijn? Militaire? Gezondheid en onderwijsuitgaven? Vrije tijd?). Mijn idee is dat de trend naar de ontwikkeling van de mensgerichte economie […] hier een heel interessant perspectief opent, voor soberheid die is ingeschreven in de diepe prioriteiten van de economie en de samenleving. […]

Verschillende soberheid volgens inkomen

Niet alle vormen van nuchterheid zijn even toegankelijk. Ze zijn niet tegen dezelfde kosten. En hun impact kan zeer variabel zijn. We kunnen onze aankopen van kleding of schoenen verminderen, onze kasten opruimen met talloze nutteloze voorwerpen, minder rood vlees eten, de snelheid op de snelweg verlagen. Dit kan snel, zonder overmatig trauma en met een sterke klimatologische impact!

Aan de andere kant is het moeilijk om nuchter te zijn in automobiliteit als je geen andere keus hebt, gezien waar je woont. In dat geval moet, in ieder geval tijdelijk, voorrang worden gegeven aan efficiëntiebeleid, zoals de elektrische auto.

Overheidsbeleid en aanbevelingen van deskundigen die dit negeren, zullen alleen maar wrok en afwijzing opwekken. Omgekeerd is er in gebieden waar decarbonisatie door bevoorrading bijzonder moeilijk lijkt, zoals het luchtvervoer, waarschijnlijk geen andere oplossing dan een vorm van consumptiematiging, zonder zover te gaan als onthouding.

Gepubliceerd in oktober 2022 door Éditions de l'aube

In dit verband moet eraan worden herinnerd dat soberheid niet dezelfde betekenis heeft, afhankelijk van het inkomensniveau. De rijksten onder ons, nationaal en internationaal, zijn verantwoordelijk voor een onevenredig groot deel van de uitstoot. In termen van mobiliteit leggen huishoudens in het eerste inkomensdeciel (de 10% met de laagste inkomens) voor recreatieve verplaatsingen van meer dan 80 kilometer vijf keer minder kilometers af dan huishoudens in het laatste deciel.

Het zou tragisch zijn als nuchterheidsbeleid, min of meer opgelegd door verschillende prikkels of regelgeving, deze ongelijkheden zou accentueren. Nuchterheid prediken aan delen van de bevolking die moeite hebben om rond te komen en aan arme landen zou terecht schokkend zijn.

Peter Veltz, emeritus hoogleraar, specialist in bedrijfsorganisatie en territoriale dynamiek, ParisTech School of Bridges (ENPC)

Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder Creative Commons-licentie. Lees deorigineel artikel.