Handicap: een handicap simuleren om onze kijk te veranderen?

Eenmaal per jaar, ter gelegenheid van de Europese Week van de Arbeidsongeschiktheid (14 tot 20 november dit jaar) voeren veel bedrijven en organisaties acties uit om hun werknemers bewust te maken van handicaps. Een sensibiliseringsinstrument is in opmars: rollenspellen (rolstoelcursus, cursus witte stok, maaltijd in het donker, braille leren, gebarentaal, enz.).

Deze praktijken worden echter bekritiseerd, met name door mensen met een handicap. Het begrijpen van de problemen, de mogelijke valkuilen en de impact van dergelijke scenario's is relevant om te weten of dergelijke tools nuttig zijn, of juist contraproductief, in de strijd tegen validisme (discriminatie van mensen met een handicap).

Na een etnografisch onderzoek met verenigingen waar mensen - sommigen met een handicap - scenario's ontwikkelen en animeren om verschillende doelgroepen aan het denken te zetten (leerlingen, werknemers, studenten), stel ik een analyse voor van de bewustmakingsinstrumenten die zijn geïmplementeerd om validisme te bestrijden. Het is ook een kwestie van nadenken over hun impact op de perceptie van mensen met een handicap en op de veranderingen in de houding ten opzichte van hen.

Tools bekritiseerd door activisten

Welke kritiek is er geuit op dit soort sensibilisering? Een paar uur in een rolstoel of geblinddoekt zitten is dat wel onvoldoende om de ervaring te begrijpen van mensen die deze situatie dagelijks meemaken. Erger nog, het kan contraproductief zijn als het validistische attitudes versterkt van zelfmedelijden, of integendeel van bewondering, die een afstand creëren tussen valide mensen en mensen met een handicap (zie bijvoorbeeld het concept van “Inspiratie pornografie” gemaakt door de journalist, actrice en activist Stella Jong om de perverse effecten te onderstrepen van het verplaatsen van advertenties rond mensen met een handicap die als inspiratiebron worden gepresenteerd).

Een ander risico is dat deze situaties een gevoel van angst, bijvoorbeeld geblinddoekt een straat moeten oversteken. Deze situaties kunnen de representatie van handicap als a persoonlijke tragedie, in plaats van sociale en ecologische obstakels te benadrukken: vooropgezette ideeën over de moeilijkheden van visueel gehandicapte of blinde mensen bij het gebruik van IT-tools, gebrek aan toegang voor mensen met beperkte mobiliteit op bepaalde werkplekken, enz.

voor certains, zijn simulaties beter geschikt voor mensen die zelf een handicap ontwikkelen: een slechtziende persoon die zijn gezichtsvermogen verliest, kan baat hebben bij bewustmaking om zijn eigen handicap te bestrijden validisme geïnternaliseerd, ontdek het scala aan hulpmiddelen dat beschikbaar is voor blinde of slechtziende mensen, en deconstrueer het idee dat zicht noodzakelijk is om gelukkig en succesvol te zijn in het leven. Anderen hebben de ontwikkeling van studies bevorderd over de omstandigheden waaronder dergelijke simulaties mogelijk zouden zijn meer positieve representaties creëren mensen met een handicap.

Om te begrijpen hoe deze sensibilisaties door simulatie relevant kunnen zijn, bestudeerde ik het standpunt van associatieve actoren die betrokken zijn bij de handicap en die dergelijke sensibiliseringsinstrumenten implementeerden. Onder de juiste voorwaarden (en in het bijzonder op voorwaarde dat de betrokkenen zelf in het middelpunt van het systeem staan), bevorderen ze de vrijheid van meningsuiting en uitwisselingen tussen valide en gehandicapte mensen. Het scenario wordt een gereedschap voor ijsbrekers om uitwisselingen op een lichte manier te bevorderen, wat nuttig kan zijn omdat een van de uitingen van validisme een afstand en ongemak valide mensen versus mensen met een handicap.

Hoe kunnen handicapsimulaties nuttig zijn?

Deze simulaties kunnen het mogelijk maken de handicap te dedramatiseren. Als de eerste ervaring van de simulatie angstreacties kan oproepen (bijvoorbeeld het feit dat men geblinddoekt rondloopt), richten de begeleiders van de simulaties de aandacht van de deelnemers op de concrete barrières voor toegankelijkheid, evenals mogelijke oplossingen.

Door deze aanpak initiëren ze mensen om zich een handicap voor te stellen op basis van sociale en ecologische obstakels (gebrek aan oprit, slecht aangegeven deuren voor een persoon met een visuele beperking), die de inclusie van mensen met een handicap belemmeren (de handicap is voornamelijk geproduceerd door het bedrijf, en niet door de individuele verschillen van mensen). Dit wordt sinds de jaren negentig de sociaal model van handicap, die zich verzet tegen de medisch model handicap, waarbij handicap wordt opgevat als individuele tekortkomingen die de geneeskunde en professionals moeten trachten te verhelpen.

Deze scenario's zijn ook een kans om markeer de mogelijkheden mensen met een handicap: blinde mensen in deze trainingen tonen bijvoorbeeld hun beheersing van verschillende computerhulpmiddelen en overtreffen de deelnemers in hun praktijk van schrijven en lezen van braille.

Handicapsimulaties zijn ook nuttig omdat ze laten zien welke soorten hulpmiddelen merkbaar en benauwend zijn. Het is een manier van passeren, door de spel en humor, berichten over validistische attitudes die de onderdrukking van mensen met een handicap blijven versterken (miserabilisme, paternalistische houding, uitsluiting), zonder hun gesprekspartner beroven.

Veel activisten voor gehandicaptenrechten hebben gewezen op de verschillende vormen van micro-agressies waarvan zij het slachtoffer zijn dagelijks, en die kan versterken isolatie sommige mensen. De vormen van ongevraagde hulp, kan bijvoorbeeld relaties van overheersing reproduceren. De uitdaging is niet om jezelf in een positie van redder te plaatsen of liefdadigheid, maar om vriendschappelijke interpersoonlijke relaties te ontwikkelen, waar hulp wederzijds kan zijn, soms zo simpel als zout aan tafel geven, en waar de ander door te luisteren leert begrijpen wat de concrete obstakels zijn, die vaak minder dramatisch zijn dan wat mensen eerst stel je voor (jezelf bedienen aan een buffet als een blinde, bijvoorbeeld).

Deze analyses echo uitspraken door militanten van de beweging voor de rechten van mensen met een handicap, die sterk benadrukken hoe de simulatie gepaard moet gaan met een politiek discours over validisme (analyse van de barrières die worden veroorzaakt door de omgeving, vooroordelen, houdingen van de mensen om ons heen) om te worden gevolgd door 'effecten'.

Een paar aandachtspunten

Als deze simulaties een positieve invloed kunnen hebben op het veranderen van representaties, zijn er nog enkele punten van waakzaamheid. Sommige mensen hekelen bijvoorbeeld het herstel van dergelijke bewustmakingstools als een louter op evenementen gebaseerd en recreatief instrument (event of teambuilding, hindernisbanen, proeven in het donker), wat ten koste kan gaan van diepgaand werk aan onderdrukkende attitudes en representaties.

In de context van grote organisaties die vaak een budget voor hun acties op het gebied van handicap, lijkt het belangrijk ervoor te zorgen dat de gefinancierde acties dienen om de kijk op handicap te veranderen. Als het de uitdaging is om validistische representaties te transformeren, lijkt het belangrijk dat de simulaties ontworpen, geanimeerd en blijvend blijven woorden de betrokken personen door handicap. Het standpunt van de betrokkenen centraal stellen is daarom van fundamenteel belang voor elke actie die tot doel heeft hun integratie op lange termijn te bevorderen.

Bovendien, als de simulaties de aanleiding kunnen zijn voor incidentele ontmoetingen tussen valide en gehandicapte mensen, kunnen we door middel van verschillende gesprekken en de ontwikkeling van echte interpersoonlijke relaties de kijk op handicap verder veranderen. Bewustwording is een hulpmiddel, maar het moet worden gekoppeld aan een hele reeks andere acties (bevordering van de toegang tot hoger onderwijs, werkgelegenheid, uitrol van voorzieningen, regelingen voor het behoud van banen, toegankelijkheid) om veranderingen in de samenleving echt mogelijk te maken.

Lisa Buchter, universitair docent sociologie, EM Lyon

Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder Creative Commons-licentie. Lees deorigineel artikel.

Afbeelding tegoed: Shutterstock/Adike