Kaliningrad in het hart van de confrontatie tussen Rusland en de NAVO

Het uitbreken van de oorlog in Oekraïne en de escalatie van de spanningen tussen Rusland enerzijds en de NAVO, de EU en, meest recentelijk, Litouwen anderzijds, stonden centraal in het nieuws de Russische exclave van Kaliningrad, gelegen tussen Polen en Litouwen.

Midden juni 2022, Vilnius, in toepassing van de sancties opgelegd door de EU, blokkeert doorvoer van kolen, metalen en technologische hulpmiddelen die de regio (oblast) van Kaliningrad vanuit de metropool bevoorraden. Deze goederen vormen de helft van de import van Kaliningrad. Al in december volgend jaar zouden ook olie en gas kunnen worden geblokkeerd. Na deze blokkade startte Kaliningrad de heroriëntatie de doorvoer over zee van gesanctioneerde goederen terwijl Moskou heeft aangekondigde vergelding zonder de exacte inhoud te specificeren.

In de huidige context hebben de verklaringen van Moskou niet ontbroken bezorgdheid zaaien van bepaalde waarnemers: zou Kaliningrad de plaats kunnen worden van een directe confrontatie tussen de Russische strijdkrachten en die van de NAVO-landen?

De bijzonderheden van een exclave

Kaliningrad Oblast is een gebied van 15 km², begrensd door Litouwen in het noordoosten, Polen in het zuiden (zowel leden van de EU als de NAVO) en de Oostzee in het noordwesten. Het is geografisch 360 km verwijderd van de rest van Rusland. Het is de enige exclave van de 83 gefedereerde entiteiten van het land (85 waaronder de Republiek van de Krim en de "stad van federaal belang" Sebastopol, illegaal geannexeerd in 2014). Met een bevolking van ongeveer 1 miljoen is de oblast de 50^e meest bevolkt in de Russische Federatie.

Een erfenis van de Tweede Wereldoorlog, dit gebied dat vroeger deel uitmaakte van Oost-Pruisen, werd toegewezen aan de USSR na de conferentie van Potsdam in 1945. Het gebied was toen het centrum van grote bevolkingsbewegingen en werd opnieuw bevolkt met Russischtaligen (ten koste van de Duitstalige bevolkingsgroepen verdreven naar Duitsland), tot het punt om de meest Sovjetregio van het land in de jaren 1980.

Als in de tijd van de USSR de oblast wordt getransformeerd in militair bolwerk en sluit naar de buurlanden, het opent vervolgens onder leiding van Boris Jeltsin om buitenlandse investeringen aan te trekken.

Aan het begin van de XXI^e eeuw wordt de regio zelfs gezien als een “laboratorium” voor samenwerking tussen de EU en Rusland, met name door de oprichting van een vrije zone met de status van speciale economische zone – status ingetrokken door Moskou in 2016. Desondanks is Kaliningrad slecht geïntegreerd in het Baltische economische gebied en is het voornamelijk afhankelijk gebleven van de rest van Rusland, dat een maandelijks honderd goederentreinen naar zijn exclave via Litouwen en Wit-Rusland (Litouwen heeft geen directe grens met de rest van Russisch grondgebied).

In 2015, polls geven aan dat de bevolking van Kaliningrad zich voornamelijk als Russisch identificeert en wil dat de oblast als een aparte regio van Rusland wordt beschouwd. Er lijkt geen specifiek gevoel van onafhankelijkheid te zijn ontstaan ​​in deze regio, ondanks zijn geografische ligging als exclave en zijn relatief recente gehechtheid aan Russisch grondgebied. In 2018, bij de presidentsverkiezingen, stemt de oblast 76% in het voordeel van Vladimir Poetin, dat wil zeggen in dezelfde verhouding als het hele land (zelfs als, zoals elders in Rusland, de stemming wordt gekenmerkt door meerdere onregelmatigheden).

Een sterk gemilitariseerde regio

Tegelijkertijd blijft het gebied bijzonder gemilitariseerd, met name door de aanwezigheid van een Russische vloot in de Oostzee, waardoor wordt geprofiteerd van de strategische aanwezigheid van een ijsvrije haven. De plaatsing van grond-grond-, grond-lucht- en anti-scheepsraketten in de regio, die een mogelijke interventie van het Bondgenootschap in de Oostzee zou kunnen belemmeren, creëert ook spanningen met de NAVO – vooral sinds de inzet in 2016, versterkt in 2018, van ballistische raketsystemen met potentiële nucleaire lading Iskander. Hieraan toegevoegd zijn de "Zapad" militaire oefeningen (West) om de vier jaar samen met Wit-Rusland georganiseerd en een militair conflict in dit gebied simuleert.

De Russische Noordelijke Vloot lanceert grootschalige oefeningen in het noordpoolgebied met de betrokkenheid van 8,000 troepen, 800 uitrustingsstukken en tot 50 oorlogsschepen. https://t.co/8sJsuNSvEW

- Status-6 (@ Archer83Able) 9 september 2021

Deze militarisering van het grondgebied van Kaliningrad, in een context die wordt gekenmerkt door de annexatie van de Krim, verschillende Russische destabilisatieoperaties in de Oostzee en sinds februari 2022 hebben de grootschalige aanval op Oekraïne geleid tot een gevoel van onveiligheid in Estland, Letland, Litouwen en Polen – allemaal NAVO-leden en naaste buren van Rusland. de steden van Narva (Estland) en Daugapvils (Letland), evenals de Latgale regio (ook Letland), met een sterke Russische meerderheid, wordt door de media dan ook vaak beschreven als potentiële "nieuwe Krim", wat aanleiding geeft tot de vrees voor een Russische aanval onder het alibi van de bescherming van Russisch sprekende bevolkingen daar woonachtig.

Na de oorlog in Oekraïne waren de Baltische staten de eerste Europese staten die stop met het importeren van Russisch gas en hun steun voor Oekraïne krachtig te betuigen.

Om deze onveiligheid tegen te gaan en de Atlantische solidariteit met de Baltische landen te markeren, heeft de NAVO sinds 2017 troepen in rotatie in de Oostzee ingezet met de “verbeterde voorwaartse aanwezigheid” op de Oostflank van de Alliantie. In 2022 hebben individuele bondgenoten, als reactie op de oorlog in Oekraïne, hun aanwezigheid van troepen, schepen en vliegtuigen vergroot, en de NAVO heeft ook het reactievermogen van haar interventiemacht, waardoor een activering bij dreiging sneller verloopt.

De uitdaging van de Suwalki Corridor

De aanwezigheid van de NAVO in de Oostzee en in Polen, en de recente blokkering door Litouwen van de doorvoer van Russische goederen, hebben ook de angst doen herleven voor een annexatie door Rusland van de Suwałki-corridor, die Wit-Rusland verbindt met het grondgebied van Kaliningrad. Litouwen en Polen.

Deze 70 km lange corridor werd lange tijd beschouwd als de De achilleshiel van de NAVO. Deze corridor, die voornamelijk bestaat uit moerassen, twee wegen en een enkele spoorlijn die Polen met Litouwen verbindt, vertegenwoordigt echter de kortste afstand tussen Wit-Rusland en Kaliningrad. Ondanks Russische pogingen, na de ineenstorting van de USSR, om dit gebied te beveiligen door een overeenkomst tot stand te brengen die een voortdurende aanwezigheid van soldaten toestaat, is er alleen een meer algemene overeenkomst met Litouwen die de doorgang van passagiers en goederen toestaat werd ondertekend met de EU in 2003.

Door de Suwałki-corridor te nemen, zou Rusland de Baltische staten geografisch kunnen afsnijden van de rest van de NAVO-leden en tegelijkertijd een doorgang garanderen, via zijn Wit-Russische bondgenoot, naar zijn exclave. Een dergelijke annexatie zou leiden tot het ontstaan ​​van 5-artikel van de NAVO, die haar leden verplicht elkaar wederzijdse bijstand te verlenen in het geval dat een van hen wordt aangevallen.

Het zal begrepen zijn: als Kaliningrad bij de val van de USSR werd gezien als een kans voor samenwerking tussen de Europese Unie en Rusland, vormt zijn grondgebied vandaag de dag het middelpunt van toenemende spanningen op het continent, het wordt een strategische en geopolitieke kwestie.

Cindy Regnier, FNRS-promovendus Internationale Betrekkingen, Université de Liège

Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder Creative Commons-licentie. Lees deorigineel artikel.

Afbeelding tegoed: Shutterstock.com / Parilov