Voorlezen in de klas, heeft het zin?

Lezen en schrijven worden in onze schooltraditie meer gewaardeerd dan spreken in het openbaar. Is luisteren in de klas naar voorlezen, gedaan door een student of een leraar, een saaie en ouderwetse bezigheid?

Dat is niet altijd zo geweest: in het verleden was oraliteit het belangrijkste register van wetenschappelijke, politieke en academische communicatie. Alberto Manguel herinnert zich dat Sint-Augustinus, in de IV^e eeuw, vond het vreemd dat Sint Ambrosius zich afzonderde in zijn cel om alleen, in stilte, geconcentreerd op de tekst te lezen. Voorlezen en in groepjes was toen de norm. Dit is altijd het geval in de christelijke liturgie.

Onze tijd is heel anders dan die van Sint-Augustinus. De alfabetiseringsgraad is hoog in onze westerse samenlevingen en informatie wordt voornamelijk schriftelijk vastgelegd, gefixeerd op een materiële drager (papier, scherm) die gemakkelijk kan worden overgedragen.

Maar dat neemt niet weg dat spreken en luisteren belangrijk zijn in academische communicatie en leren. De stem is niet alleen een instrument om te converseren en de geschreven tekst kan ons ook helpen om beter gebruik te maken van oraliteit.

Identificeer de moeilijkheden

Als we het hebben over pedagogiek en hardop lezen, denken we aan dicteren. Als de oefening voor velen uit de mode is geraakt, wekt het nog steeds discussie op, (erg levendig in Frankrijk).

Maar bij deze activiteit wordt de tekst alleen voorgelezen om geschreven te worden, het is geen kwestie van mondelinge communicatie op zich. Laten we eens kijken naar andere manieren om te profiteren van lezen en ernaar luisteren in de klas.

Oraliteit heeft een aantal unieke discursieve kenmerken (de taalkundige tekens volgen elkaar op en worden waargenomen in gelijktijdige interactie in tijd en ruimte tussen de zender en de ontvanger), waardoor het een ideaal middel is voor alledaagse communicatie.

Het verwijst naar capaciteiten die inherent zijn aan onze menselijke soort en manifesteert zich op twee gebieden. Enerzijds de fonatie-organen (longen, strottenhoofd, stembanden, mond, enz.) en het gehoor (oor). Aan de andere kant ons mentale vermogen om taalklanken te onderscheiden en ze te begrijpen en betekenis te geven. Deze twee aspecten ontwikkelen zich terwijl we groeien.

Als klassikale activiteit moet voorlezen geschikt zijn voor het ontwikkelingsniveau van elke leerling. De teksten moeten ook geschikt zijn om de voorgestelde doelstellingen te bereiken. Voorlezen stelt ons in staat signaleer eventuele leerproblemen bij het kind, maar het vervult ook andere vormende functies.

Stimuleer uitwisselingen

Tussen 3 en 5 jaar is het de logografisch stadium : kinderen kunnen misschien geen letters en woorden ontcijferen, maar ze kunnen afbeeldingen wel "lezen".

Op deze leeftijd ziet het kind zichzelf als het middelpunt van zijn wereld. Voorlezen wordt zo een verlengstuk van de eigen behoefte aan expressie. Groot formaat boeken (prentenboek) en behandelingsmaterialen (zachte hoezen, pop-ups) zijn hiervoor ideaal.

Op de basisschool begint het kind de woorden die hij al kan zeggen te associëren met hun kalligrafische weergave. Op dit punt hardop lezen verbindt de twee 'werelden' die het kind begint te verkennen: mondeling en schriftelijk. Het gebruik van prentenboeken blijft tijdens de eerste cyclus gehandhaafd en de lezingen worden geleidelijk complexer. Na verloop van tijd maken afbeeldingen plaats voor letters, maar ze zijn nog steeds een zeer krachtig hulpmiddel vanwege hun visuele karakter en onmiddellijke impact.

Hier komen ook speelse en interactieve, maar ook leerzame strategieën voor aanzetten tot lezen Verhalen zijn bijvoorbeeld erg handig om aan verschillende vaardigheden te werken. Dramatisering, gebaren, stemverbuiging… De geschreven tekst krijgt zijn volledige dimensie wanneer hij mondeling en openbaar wordt. De hele klas, of zelfs de hele school, kan deel uitmaken van dezelfde gemeenschap van lezers-toeschouwers.

Lezen als sociale bezigheid

Het is duidelijk dat voorlezen een uitdaging is voor alle leerlingen. Het is een bijzonder complexe uitdaging voor mensen met spraak- of leesproblemen. Deze kinderen zijn zich ervan bewust dat er een "barrière" die ze moeilijk te overwinnen vinden bij het communiceren met anderen. Deze frustratie moet in de klas met empathie worden beheerd. Lezen met fouten kan worden gebruikt om ze voor de hele klas te bagatelliseren.

In de adolescentie is literair onderwijs gericht op het begrijpen van literaire taal en het leren van de geschiedenis van auteurs en werken. Maar elke geschreven tekst heeft een fonische dimensie. Dit maakt het mogelijk om te werken aan intonatie en prosodie (pauzes, ritmes), of om spelling te koppelen aan uitspraak. Daarnaast zijn er teksten die uitsluitend betrekking hebben op mondelinge communicatie (bijvoorbeeld: radioshows, debatten, talkshows...) die in de klas kunnen worden geïntroduceerd in het kader van activiteiten die gebaseerd zijn op echte communicatiesituaties. Dit opent een breed scala aan leermogelijkheden.

Elke tekst kan dus waardevol materiaal zijn, omdat we geïnteresseerd zijn in het stimuleren van hardop lezen als een activiteit op zich. En dit onthult voor de leerling de overeenkomsten en verschillen tussen oraliteit en schrijven, in teksten die in wezen mondeling zijn en die in dit register moeten worden geproduceerd.

Lezen kan niet beperkt blijven tot thuis, tot het klaslokaal of bibliotheken. Als we de orale dimensie van lezen uitsluiten, verliezen we niet alleen wat de eerste manifestatie ervan in de geschiedenis was. We sluiten ook deze dimensie uit waardoor het een sociale activiteit wordt.

De ideale teksten om voor te lezen zijn die met een dramatisch aspect: toneelstukken, epische poëzie of overwegend actiegerichte verhalen. Maar elke tekst kan in het openbaar worden afgespeeld. Het woord en het boek zijn daarom voorbestemd om elkaar te ontmoeten. Dus waarom deze kans niet aangrijpen?

Alberto Escalante Varona, Professor Assistent-arts. Departamento de Filologías Hispánica y Clásicas. Didactisch gebied van taal en literatuur, Universiteit van La Rioja

Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder Creative Commons-licentie. Lees deorigineel artikel.

Afbeelding tegoed: Shutterstock/Tyler Olson