Waar slaap je als je geen huis hebt?
Slapen is niet voor iedereen even gemakkelijk. De kwestie van slaap en rust komt natuurlijk op een in het oog springende manier naar voren wanneer we geïnteresseerd zijn in de daklozen die onze stadscentra bevolken. Dit geldt des te meer voor daklozen die daar geen toegang toe hebben accommodatie centra. Om de opties te begrijpen die zij het liefst de nacht doorbrengen, en de onderliggende logica van overleven, moeten we uitgaan van de ervaring en het standpunt van de daklozen zelf.
Verschillende criteria bepalen de beperkte keuzes die ze maken om rustmomenten op te vangen. Tijdelijk geschikte plaatsen worden op hun beoordeeld materieel comfort (onderdak, verwarming, sanitair, meubilair, enz.), de veiligheid die ze bieden (zichtbaarheid of onzichtbaarheid van de verkiezingsplaatsen, mogelijkheid om de toegang ertoe te beperken, noodzaak om zich te beschermen tegen aanvallen, mogelijkheid om in groep te slapen om elkaar wederzijds...) of zelfs de intimiteit die ze toestaan (eenzaamheid, rust of promiscuïteit en lawaai). Ze verschillen ook naargelang de vrijheid die ze verlenen of beperken (openings- en sluitingsuren, al dan niet interne reglementen, min of meer strenge controle op onrechtmatigheden).
Deze factoren zorgen ervoor dat daklozen voor verschillende oplossingen kiezen om zo goed mogelijk te overnachten en te rusten. Deze mogelijkheden variëren van het aanvragen van noodopvang (via de 115 onderdak voor met name de nacht) tot het plaatsen van tenten in de openbare ruimte, door het toe-eigenen van percelen van ondergrondse parkeergarages, het openstellen van kraakpanden, het uitnodigen van derden of het bezetten van stedelijke tussenruimten zoals voorpleinen, beschutte portieken of onder bruggen.
Elk van deze kortstondige oplossingen biedt voor- en nadelen met betrekking tot de bovengenoemde criteria. Sommige daklozen slapen overdag het liefst om zichzelf te beschermen tegen mogelijke aanvallen die ze 's nachts niet durven te ondergaan. Vervolgens brengen ze de nacht door met wandelen door de stad en dommelen ze in dag, in de openbare ruimte, relatief afgeschermd door de aanwezigheid van voorbijgangers.
Voor- en nadelen van rustplaatsen
Noodopvang biedt over het algemeen gestandaardiseerde en veilige materiële voorwaarden (kamer, bed, verwarming, toegang tot water en toiletten, mogelijkheid om de deur op slot te doen, enz.). Ze leggen toch een collectiviteit op die dat niet is niet altijd gewenst en een dreigende promiscuïteit die mensen blootstelt aan diefstal, agressie en symbolische verontreiniging (sporen van bloed, urine, afvalinjectiemateriaal, enz.). Bovendien rapporteren deze gevestigde hulpposten werkingsregels die door daklozen vaak als beperkend worden ervaren (onmogelijkheid om er kennissen uit te nodigen, verbod op het gebruik van alcohol en drugs, openingsuren en sluiting opgelegd aan "gebruikers", enz.). Dit beperkt de toe-eigening van plekken zodanig dat sommigen dat liever niet doen toevlucht.
De oplossing die het meest benijd lijkt, is die van slapen met een derde partij (een vriend, een lid van de familie) die min of meer permanent gastvrijheid biedt. Daar wordt over het algemeen aan optimale voorwaarden van comfort, veiligheid, privacy en vrijheid voldaan, zonder institutionele beperkingen op te leggen. Samenwonen brengt echter vaak moeilijkheden met zich mee die een einde kunnen maken aan de geboden solidariteit.
Hoewel het illegaal is, is de mogelijkheid om toegang te krijgen tot een hurken – laten we het hebben over een leegstaande plaats die illegaal wordt bewoond, of het nu gaat om een appartement, een in onbruik geraakt openbaar gebouw of een garage – vormt een optie die verschillende interessante kenmerken heeft.
Het biedt de mogelijkheid om zich daar in een groep en zonder gedragsbeperkingen te vestigen terwijl het profiteert van een bepaald materieel comfort (gesloten en beschutte kamers, meubilair, mogelijke toegang tot water en elektriciteit, enz.). Dit bevordert uiteraard de toe-eigening van plaatsen.
Documentaire "Aldus kraken" van Marie Maffre.
Slapen in een collectief kraakpand stelt je echter bloot aan geïmproviseerde bezoeken, waardoor de privacy en het gevoel van veiligheid worden beperkt, om nog maar te zwijgen van de mogelijkheid om te worden uitgezet door de politie of andere bedreigende krakers. Er zijn echter bepaalde vaardigheden vereist open squats en blijf daar.
Het privacydilemma
Net als tenten en ondergrondse parkeergarages maken daklozen ook gebruik van andere slaapmogelijkheden: ze bieden de mogelijkheid om een " thuis " rudimentair individueel of collectief verdedigd. Als ze beperkt blijken te zijn in termen van het materiële comfort dat ze bieden (slechte bescherming tegen slecht weer, gebrek aan meubilair, gebrek aan toegang tot water en toiletten, enz.), maken deze oplossingen het toch mogelijk om ruimtes van privacy en vrijheid in te richten waar je vrienden kunt uitnodigen en ongehinderd alcohol en/of drugs kunt nuttigen. Aan de andere kant, omdat ze deel uitmaken van teruggetrokken ruimtes die aan het zicht van voorbijgangers zijn onttrokken, wekken deze opties ook onveiligheid op door ze bloot te stellen aan mogelijke aanvallen waartegen men zich beter kan beschermen (door de aanwezigheid van honden, wederzijdse bescherming van de groep, een mes bij de hand hebben, enz.).
Privacy verliezen om veiligheid te krijgen.
Jeanne Manjoulet/Flickr
Daarnaast vestigen sommige daklozen zich in hoekjes van de openbare ruimte, op straat, waar ze in het zicht slapen, meestal in een eenvoudige slaapzak. Hoewel ze dan lijken te worden blootgesteld aan de blikken en vragen van voorbijgangers, is het juist dit verlies aan intimiteit en comfort dat hun veiligheid garandeert, aangezien videobewakingscamera's en de nabijheid van stadsbewoners potentiële agressors afschrikken.
Ten slotte, door hun standpunten en ervaring met overleven te bestuderen vanuit a etnografische benaderingstellen we vast dat daklozen meerdere opties hebben om slaapplaatsen te vinden, hoewel elk van hen getuigt van aspecten (materieel, wettelijk, sociaal, enz.) die ons herinneren aan hun onzekerheid. Vervolgens worden keuzes gemaakt in de dialectiek die zichtbaarheid en onzichtbaarheid, vrijheid en dwang, veiligheid en intimiteit anders articuleert.
Ten slotte hebben de plaatsen die worden ingenomen door daklozen te maken met concurrentie en zijn ze onderhevig aan de grillen van onzekerheid. Over het algemeen worden daklozen er in de loop van hun overlevingservaring toe gebracht om achtereenvolgens verschillende slaapmogelijkheden te mobiliseren, in plaats van de voorkeur te geven aan één enkele. Hun nachten zullen daarom altijd gekweld worden.
Thibaut Besozzi, doctor in de sociologie, LIR3S, Universiteit van Bourgondië - UBFC
Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder Creative Commons-licentie. Lees deorigineel artikel.
