Waarom Fransen met een handicap migreren naar andere landen om aangepaste zorg te krijgen

Net als andere Europese landen kan Frankrijk bogen op een sterke welvaartsstaat, die wetenschappers die gespecialiseerd zijn in migratiestudies vaak beschouwen als een "aantrekkende factor" voor potentiële inwoners.

We letten echter vaak minder op de grenzen van het systeem. De tekortkomingen van het Franse gezondheidszorgsysteem hebben er de afgelopen jaren toe geleid dat sommige burgers zich in andere Europese landen hebben laten behandelen. Een "concurrent" van Frankrijk waar je misschien niet meteen aan denkt, is Wallonië, een Franstalige regio in het zuiden van België. Geschat wordt dat ongeveer 8 Franse burgers met een handicap wonen in instellingen in deze regio.

Hoewel deze grensoverschrijdende aanwezigheid een lange geschiedenis, hebben de nationale media zich gericht op wat gewoonlijk wordt beschreven als een vorm vanballingschap, of op gevallen van misbruikende praktijken in sommige Belgische instellingen.

Om de oorzaken en gevolgen van deze migratie beter te begrijpen, hebben we in het kader van het onderzoeksproject 23 interviews gehouden met ouders van Fransen die naar Belgische instellingen verhuisden, vertegenwoordigers van ngo's en directeuren van instellingen MiTSoPro. Migratie van Frankrijk naar België brengt met name verschillende soorten handicaps met zich mee intellectuele, mentale en autismespectrumstoornissen. In ons onderzoek werden de meeste gezinsinterviews gehouden met ouders van mensen met autisme.

Uit Frankrijk geduwd

Voor veel Franse ouders is het plaatsen van hun kinderen in een Belgische instelling niet zozeer een keuze als wel het enige alternatief dat voor hen beschikbaar is. Bijna alle geïnterviewden noemden het beperkte aantal structuren dat kinderen en volwassenen met een handicap kan opvangen. Zoals een ouder uitlegde:

“Een Belgische instelling was niet ons eerste doel. Het was een keuze die werd opgelegd, in werkelijkheid […] was het echte probleem het gebrek aan oplossingen. »

De situatie is bijzonder ernstig in de regio Île-de-France. In 2019 documenteerde het departement Seine-Saint-Denis 1 volwassenen en 000 kinderen zonder zorgoplossing. Vooral mensen met een meervoudige of ernstige handicap lopen het risico door het systeem achter te blijven.

Maar ook Franse ouders wenden zich tot België vanwege de superieure kwaliteit en het aanbod van ondersteuning. Belgische scholen worden vaak gezien als diensten die beter zijn afgestemd op de individuele ontwikkeling van mensen met een handicap. Veel ouders zijn van mening dat het Belgische systeem meer nadruk legt op de educatieve aspecten terwijl het Franse systeem zich richt op de medische dimensie en daarom minder effectief zou zijn als het gaat om het stimuleren van de autonomie van kinderen.

De ontwikkeling van een grensoverschrijdende zorginfrastructuur

Belgische instellingen die Franse burgers ondersteunen, worden de facto gefinancierd door het Franse socialezekerheidsstelsel, dat de kosten van deze diensten draagt. Gecombineerd met een grote vraag en minder zware wettelijke vereisten, heeft overheidsfinanciering geleid tot een wildgroei aan instellingen aan de Belgische kant van de grens, of het nu zonder winstoogmerk (verenigingen) of met winstoogmerk (particuliere ondernemingen). De Belgische overheid noemt deze diensten "goedgekeurd en gefinancierd door een buitenlandse autoriteit" (SAFAE) en de instellingen die ze leveren hebben een aparte juridische status van gelijkaardige Belgische structuren.

Niet alleen patiënten gaan de grens over, ook professionals, aangezien sommigen van hen regelmatig instellingen aan weerszijden van de grens bezoeken. In de loop van de tijd is deze reis versterkt door formele en informele grensoverschrijdende netwerken van professionals, die contact houden en hun expertise uitwisselen tussen de twee landen. Veel ouders die we tijdens ons onderzoek tegenkwamen, werden inderdaad naar België verwezen door Franse professionals zoals maatschappelijk werkers, gezondheidswerkers of directeuren van Franse instellingen.

Instellingen in Wallonië die diensten verlenen aan Franse burgers, bekend onder het Franse acroniem SAFAE, ontvangen financiering via het Franse socialezekerheidsstelsel.
AViQ/OpenStreetMap, CC BY

Verschillende families en verschillende realiteiten

Hoe gezinnen deze regeling ervaren, hangt af van variabelen zoals geografische nabijheid tot België, toegang tot vervoer, besteedbaar inkomen en natuurlijk hun eigen fysieke fitheid. Voor relatief gegoede inwoners van de regio Île-de-France kan plaatsing van hun kind in een Belgische instelling een optie zijn, terwijl voor meer bescheiden huishoudens in het zuiden van Frankrijk deze keuze veel moeilijker zal zijn. Bovendien hebben de Covid-19-pandemie en de reisverboden binnen de EU voor velen de harde realiteit van de grens onder de aandacht gebracht.

Hoewel de meeste ondervraagde ouders relatief tevreden zijn over de zorg die in België wordt geboden, benadrukken sommigen de impact van de afstand op hun vermogen om een ​​gezinsleven met hun kind in het buitenland te onderhouden. Zo omschrijft de moeder van een volwassene die in een Belgische instelling woont de situatie:

“Blijkbaar doet mijn zoon het goed waar hij is. Het probleem is dat we oud worden. Helaas is mijn man slechtziend geworden, dus reis ik alleen naar België. […] Als onze zoon dichterbij was, zou het voor iedereen vast gemakkelijker zijn. Zelfs voor hem zou hij wat meer kunnen deelnemen aan alle familie-evenementen. Hij zou zich minder geïsoleerd voelen. »

De bittere vruchten van bewegingsvrijheid

De aanwezigheid van Franse burgers met een handicap in België kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Enerzijds kan het worden beschouwd – en wordt het soms ook zo ervaren door ouders – als de uitdrukking van het beginsel van vrij verkeer binnen de EU. Aan de andere kant kan het ook worden gelezen als een uitsluiting van iemands gemeenschap, wat in strijd is met 19-artikel van het Verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van personen met een handicap.

Hoewel dit voorbeeld specifiek is voor Frankrijk en België, laat het zien hoe nationaal beleid inzake sociale bescherming een impact kan hebben op migratie in de EU. Het onthult ook het soms bittere karakter van bewegingsvrijheid.

Jeremy Mandin, postdoctoraal onderzoeker antropologie en sociale wetenschappen, Université de Liège

Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder Creative Commons-licentie. Lees deorigineel artikel.

Afbeelding tegoed: Shutterstock/Pressmaster