Ouderenzorg, het onzichtbare werk van migrantenvrouwen

'Ze vindt het niet leuk dat ik het een baan noem. Ze wil dat ik deel uitmaak van de familie.” Meliza deelt het leven van een bejaarde die niet meer alleen kan zijn. Net als duizenden arbeiders – vaak migrantenvrouwen – zorgt ze voor een van onze ouderen De klok rond. Onzichtbaar en toch onmisbaar, deze vrouwen helpen hen, wassen en kleden hen. Ze koken en maken schoon. Ze vergezellen hen: ze blijven bij onze oudsten, dag en nacht.

Het belang van deze werknemers blijkt steeds belangrijker te worden bij de vergrijzing en de explosieve behoefte aan thuiszorg voor ouderen. Echter, in België, net als elders in Europa, zijn niet alleen de arbeidsomstandigheden in die branche behoren tot de meest precaire op de arbeidsmarkt, maar de positie van deze werknemers in sociale stratificatie behoort ook tot de laagste op sociaal-professionele schaal.

De documentaire "Auprès d'elle", mede geregisseerd door Chiara Giordano, biedt inzicht in het leven van arbeiders die 24 uur per dag voor onze senioren zorgen.

Lage lonen, moeilijke werktijden, gebrek aan professionele ontwikkelingsmogelijkheden: wat zijn de redenen voor de aanhoudende slechte arbeidsomstandigheden in deze sector? Waarom de beroepen van verzorging (zorg voor anderen) een slechte reputatie hebben, ondanks de maatschappelijke rol die ze vervullen? Waar komen de moeilijkheden vandaan om dit werk te waarderen en te professionaliseren?

De lagere status van het werk van de verzorging

De ontberingen van het werk, dat is goed gedocumenteerd, is deels gelinkt aan de aard zelf van de activiteit (zorgen voor de hygiëne van anderen, zware lasten dragen, zorgen voor mensen die soms erg ziek zijn, enz.). Maar wat een evolutie van de arbeidsvoorwaarden verhindert, is vooral de symbolische voorstelling van de job. Dit verleent de werk van verzorging lagere status in de stratificatie van beroepen op de arbeidsmarkt. Ze maakt het verschilt van elke andere arbeidsrelatie.

Ten minste twee factoren voeden deze representatie. De eerste is de erfenis van het slechte sociale imago van huishoudelijk werk in bredere zin. Omgaan met andermans vuil wordt geassocieerd met vernederende banen, "vuile banen". Bovendien roept huishoudelijk werk beelden op van "slavernij" : er is altijd een persoon "die dient" en een persoon "die wordt bediend". Als de relatie tussen werknemer en begunstigde gebaseerd is op een interpersoonlijke machtsverhouding die traditioneel wordt uitgedrukt en gerechtvaardigd door een klassenafstand, dan is ze vandaag gebaseerd op complexere vormen. Nationaliteit of etnische groep de functie van anders-zijn vervullen, waar sociale afkomst of opleidingsniveau het minder toelaten dan voorheen.

24 uur per dag thuiswerken… dus geen echte baan?

De tweede factor heeft te maken met de tweedeling tussen de publieke en private sfeer en de gendergebonden arbeidsverdeling binnen het gezin.

Aan de ene kant het werk van verzorging is onlosmakelijk verbonden met de privésfeer. De tegenstelling tussen "productief werk" (met een economische waarde) en "reproductief werk" (gratis uitgevoerd binnen het gezin) werkt tegen de beroepen van verzorging. Hun status als 'echt' werk wordt voortdurend in twijfel getrokken. Bovendien worden ze beschouwd als een activiteit waarvoor geen specifieke vaardigheden of kwalificaties vereist zijn, aangezien "iedereen het voor zijn gezin doet".

Aan de andere kant heeft dit reproductieve werk vandaag de dag nog steeds een sterk genderdimensie, aangezien het wordt geassocieerd met het werk dat traditioneel wordt uitgevoerd door vrouwelijke gezinsleden. de verzorging, gezien als een "natuurlijke" activiteit, of op zijn minst natuurlijk verworven door vrouwen, wordt essentieel gemaakt als vrouwenwerk, wat de overwicht van vrouwen in de omgeving. Het concept van verzorging roept precies om deze reden kritiek op: het duidt zowel de gewoonte aan om voor anderen te zorgen als de neiging om dat te doen. Het risico van verwarring tussen de twee is reëel.

Foto uit de documentaire "Auprès d'elle", mede geregisseerd door Chiara Giordano.

Als het privékarakter en de genderdimensie van de verzorging bijdragen aan de lage waardering van deze beroepen in het algemeen, zorgt 24 uur per dag thuiswerken voor extra uitdagingen.

Niet alleen impliceert het privékarakter van werk het gebrek aan controle over de arbeidsomstandigheden, maar zelfs wanneer de werktijden contractueel zijn vastgelegd, impliceert 24-uurswerk vaak permanente beschikbaarheid. Dit leidt tot een gebrek aan scheiding tussen thuis en werk, tussen vrije tijd en werktijd. Bovendien vormen het delen van een intieme ruimte en het emotionele werk dat dit werk kenmerkt de relatie tussen de werknemer en de bejaarde schommelt voortdurend tussen werkrelatie en gezinsrelatie. Dit zorgt voor een sterke dubbelzinnigheid, aangezien de werkneemster niet langer als zodanig wordt beschouwd, maar eerder als “een lid van de familie”, zoals werkgevers haar vaak omschrijven.

Deze reeks factoren betekent dat werkgevers, of het nu gezinnen of tussenpersonen zijn, van mening zijn dat deze beroepen geen goed loon "verdienen".

loopt in de ellende

Dit beroep omvat de meest kwetsbare mensen op de arbeidsmarkt: vaak migrantenvrouwen en/of vrouwen van buitenlandse afkomst. Deze concentratie van buitenlandse arbeidskrachten kan met name worden verklaard door factoren van economische aard: de toename van de vraag naar verzorging in westerse landen ging gepaard met een toename van het voornamelijk buitenlandse aanbod.

De elementen die over het algemeen worden voorgesteld om de vorming van dit aanbod te verklaren, zijn gebaseerd op de kenmerken van het personeelsbestand, waarvan wordt gezegd dat het flexibeler, goedkoper en beter aanpasbaar is aan atypische uren dan de lokale beroepsbevolking. Niettemin, als mijn onderzoek Zoals blijkt, dragen andere elementen bij aan de etnisering van de sector. Op macroniveau heeft bijvoorbeeld overheidsbeleid dat migratie, sociale bescherming of genderongelijkheid reguleert, gevolgen voor de concentratie van vrouwelijke migrerende werknemers in deze sector.

Zo is de positie van huishoudelijk personeel en verzorging niet te herleiden tot hun professionele situatie. Het is gedefinieerd en continu gerenoveerd door andere factoren, zoals hun administratieve status en werkvergunningen, die op hun beurt worden bepaald door het specifieke migratieregime van elk land.

Maar onder de werkende vrouwen genieten niet alle dezelfde arbeidsomstandigheden. Binnen deze over het algemeen sterk gedevalueerde beroepsbevolking vormen migrerende werknemers zonder contract, en met name degenen die met ouderen samenleven, de meest onzichtbare en de meest onzekere. De situatie van administratieve onregelmatigheid kan aan deze factoren worden toegevoegd en hun situatie nog kwetsbaarder maken.

In onze vergrijzende samenlevingen moeten echte overheidsmaatregelen worden overwogen, zodat dit fenomeen geen nieuw mondiaal uitbuitingsmodel wordt.

Clara Jordaan, postdoctoraal onderzoeker en docent sociologie, Vrije Universiteit Brussel (ULB)

Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder Creative Commons-licentie. Lees deorigineel artikel.