Tot wanneer kunnen we de planetaire grenzen overschrijden?

In de afgelopen maanden hebben verschillende wetenschappelijke artikelen de aandacht gevestigd op het feit dat nieuwe planetaire grenzen zijn overschreden (hier, Of là). Veel media herhaalden deze zorgwekkende informatie.

Maar wat betekenen deze beroemde planetaire limieten? Hoe deze overschrijdingen te interpreteren? En tot slot, moeten we ons er echt zorgen over maken?

Het aardsysteem functioneert al 11 jaar onder het Holoceen-regime

Om deze vragen te beantwoorden, onthoud dat de onderzoekers die planetaire grenzen bestuderen komen uit een disciplinair veld genaamd Earth system sciences.

Deze zien de planeet als een entiteit die complexe interacties omvat tussen de atmosfeer, de lithosfeer, de hydrosfeer en de biosfeer (levende dingen). En zoals elk systeem is de aarde begiftigd met adaptieve capaciteiten die het mogelijk maken om een ​​staat van dynamisch evenwicht tussen deze elementen te handhaven - we spreken van een "regime" om deze staat van relatieve stabiliteit aan te duiden.

Maar soms wordt dit evenwicht verbroken, tot het punt dat het aardse systeem heel anders begint te functioneren.

Het Kwartair bijvoorbeeld (dat ongeveer 2,6 miljoen jaar geleden begon) wordt gekenmerkt door regelmatige veranderingen in het klimaatregime. Omdat variaties in de positie van de aarde ten opzichte van de zonverandert het klimaat van onze planeet regelmatig van een glaciaal regime (dat tot 100 jaar kan duren) naar een interglaciaal regime (over het algemeen korter).

We leven dus al meer dan 10 jaar in een systeem van het aardse systeem dat geologen het Holoceen noemen.

Het Holoceen regime bleek bijzonder gunstig voor de ontwikkeling van de menselijke soort. Het goede nieuws is dat dit regime naar verwachting nog 10+ jaar zal duren. Het slechte nieuws is dat we het evenwicht van dit regime bedreigen. Met andere woorden, we staan ​​op het punt een kantelpunt te passeren.

Een planetaire grens overschrijden is een kantelpunt overschrijden dat ons uit het Holoceen haalt

De wetenschappelijke literatuur over planetaire grenzen is grotendeels gebaseerd op dit tipping point-concept. Waar gaat het over ?

In een regime zoals dat van het Holoceen is het terrestrische ecosysteem begiftigd met regulerende capaciteiten die het in staat stellen om verstoringen te weerstaan ​​- wat "negatieve terugkoppelingen" worden genoemd. Als bijvoorbeeld de CO-uitstoot₂ abnormaal toenemen, zullen de oceanen een deel van deze CO . vastleggen₂ en zo klimaatverstoringen te beperken.

Helaas komt het voor dat deze schokbrekers uiteindelijk meegeven, als een elastiekje waaraan men te veel zou hebben getrokken. Het is dan de “positieve feedback” die in actie wordt gebracht.

Als het opwarmt, zal permafrost bijvoorbeeld grote hoeveelheden methaan in de atmosfeer afgeven, wat het broeikaseffect en daarmee de opwarming van de aarde zal versterken.

Als ze eenmaal zijn geactiveerd, zullen deze verschijnselen de omwenteling versterken en versnellen, tot het punt dat elke terugkeer naar normaal onmogelijk wordt. De verandering van regime wordt dan onvermijdelijk: het klimaat vindt een nieuw evenwichtspunt, gekenmerkt door een broeikaseffect en een temperatuur die veel hoger is dan die van het Holoceen.

Sommige wetenschappers verwijzen naar de scenario van een "broeikas" klimaatregime, wat catastrofale gevolgen zou hebben voor alle variabelen van het aardsysteem.

Maar let op: het overschrijden van een planetaire grens is niet hetzelfde als het overschrijden van een grens!

Wetenschappers staan ​​echter voor een groot probleem: het is uiterst moeilijk om precies te bepalen op welk moment zich een omslagpunt voordoet.

Zich bewust van de gevaren van het overschrijden van een dergelijke limiet, nodigen wetenschappers besluitvormers uit om de ondergrens van onzekerheid te vermijden. Het is deze ondergrens die ze voorstellen om "planetaire grens" te noemen (planetaire grens).

Om het verschil tussen limiet en grens beter te begrijpen, stellen we ons het geval voor van een bevroren meer waarvan de ijsdikte geleidelijk dunner zou worden naarmate men zich van de kust verwijdert. Zelfs als je de dikte van het ijs op verschillende punten kent, is het erg moeilijk om te bepalen hoe ver het ijs zal breken onder het gewicht van een persoon. We kunnen hoogstens zeggen dat voorbij bijvoorbeeld vijf meter het risico zich voordoet. Het is deze waarde die gelijk staat aan een "grens".

Qua klimaat laten modellen zien dat onder een concentratie van 350 ppm CO₂ in de atmosfeer wordt het Holoceen regime niet bedreigd. Boven de 500 ppm daarentegen is de klimaatverandering vrijwel zeker. De planetaire grens is ergens tussen deze twee polen.

Vandaag zijn we echter de 420 ppm-bar : we hebben daarmee de planetaire klimaatgrens overschreden.

Maar zijn we het kantelpunt al gepasseerd? Het blijft een mysterie. Het enige dat we zeker weten, is dat we met vuur spelen. Een beetje zoals iemand die heeft besloten om verder te gaan op een bevroren meer buiten de bovengenoemde veiligheidszone...

Buiten het klimaat zijn er al verschillende planetaire grenzen overschreden

Deze observatie is des te zorgwekkender omdat het klimaat niet het enige element van het aardsysteem is dat ernstige schade lijdt.

Biodiversiteit wordt gevaarlijk bedreigd, ook al bepaalt het de veerkracht van de biosfeer. De biogeochemische kringlopen van stikstof en fosfor zijn grondig verstoord door intensieve landbouw, tot op het punt van veroorzaken uitgestrekte dode zones in de oceanen. Ontbossing heeft geleid tot onevenwichtigheden in de water- en klimaatcycli die tegenwoordig een mondiale dimensie krijgen.

Meer recent is het de impact van chemische verontreinigende stoffen die is uitgekozen, of zelfs de zorgwekkende daling van het watergehalte in de bodem.

Van de negen planetaire variabelen die vandaag worden gecontroleerd, vijf zijn het onderwerp van een gedocumenteerde grensoverschrijding – en zelfs zes, als we rekening houden met de laatst gepubliceerde studie.

Dit betekent niet dat het ergste zeker is. Maar de vermenigvuldiging van deze alarmen moet ons duidelijk uitdagen: we staan ​​​​op het punt een exit uit het Holoceen te provoceren, waarvan de gevolgen catastrofaal zouden zijn.

De transitie moet niet alleen klimatologisch zijn, maar ook ecosysteem

Welke lessen kunnen hieruit worden getrokken voor menselijke samenlevingen?

Ten eerste moet worden begrepen dat het klimaat van cruciaal belang is voor het handhaven van het planetaire evenwicht en dat het dringend nodig is om de antropogene uitstoot van broeikasgassen te stoppen.

Vervolgens moeten we de meervoudige dimensie van het probleem integreren. Want ondanks het belang ervan, mag het oplossen van klimaatverandering niet ten koste gaan van andere planetaire variabelen. Bijvoorbeeld, het verhogen van het gebruik van biomassa of het vertroebelen van de atmosfeer om de zonnestraling te beperken, zou catastrofale gevolgen kunnen hebben voor andere fundamentele variabelen van het aardsysteem.

Ten slotte is het ongetwijfeld noodzakelijk om de voorkeur te geven aan oplossingen die de wortel van het probleem aanpakken, door niet langer voor te stellen dat we dankzij technologie alleen de planetaire limieten kunnen overschrijden.

Het respecteren van deze grenzen veronderstelt evenzoveel economische, sociale, culturele, politieke of zelfs geopolitieke innovaties. Met andere woorden, het is ongetwijfeld een kwestie van een andere grens overschrijden: die van onze verbeelding.

Aurelien Boutaud, doctor in de milieuwetenschappen en techniek, Mijnen Saint-Etienne - Institut Mines-Télécom et Natacha Gondra, Docent-onderzoeker in milieubeoordeling, Mijnen Saint-Etienne - Institut Mines-Télécom

Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder Creative Commons-licentie. Lees deorigineel artikel.